Most Stevanovog života bez sumnje je bio onaj u njegovom rodnom gradu
Senti. No sticejem ličnih i istorijskih okolnosti, njegova foto-kamera
zabeležila je upravo trenutak rušenja ovog mosta, 1941. Stevan je tada
imao samo devetnaest godina. Kao i obično, toga dana, pošao je tiskim
Kejom da svome dedi, koji je tu radio na trošarini, donese užinu, a
fotoaparat je, kao i uvek, bio uz njega. Počevši od toga događaja, i
tog prizora, koji su bez sumnje ostavili na njega snažan utisak, lajt-motiv
Stevanovog rada, i njegova omiljena tema, postali su mostovi. Pre svega
oni o čijoj su drevnosti, lepoti i očuvanosti, ili pak izgradnji, mogao
svojom fotografijom da posvedoči.
Rušenje senćanskog mosta bio je povod i da potraži
snimke ranijih senćanskih mostova, i dokumentarno rekapitulira njegovu
istoriju. Počev od prvog, izgrađenog od drveta, 1873, koji je pao 1902,
do narednog, gvozdenog, izgrađenog 1908. i srušenog 1941. Stotine Stevanovih
snimaka Senćana, načinjenih nakon ovog rušenja mosta, tokom Drugog svetskog
i kasnije, na Keju, gde su Senćani i dalje voleli da se fotografišu,
u pozadini pokazuju gole stubove, most u nedostajanju – a njegov takođe
omiljeni motiv skele, koja je prevozila putnike ili radnike između Sente
i Čoke, saopštavao je isto: da mosta nema. Kao svojevrsni trijumf nad
vremenom, propadanjem ili rušenjem, Stevan je doživo gradnju novog senćanskog
mosta, 1963. a posebno nova doterivanja i bojenja, pa je tako nastao
snimak, 1989. Sve drugo je lepota i harmonija Stevanovih pejzaža, priželjkivani
mir „prostora večnosti“, kako je nazvana 2003, njegova fotomonografija.
|
|
|
|
|
|
|
A usledili su i snimci mostova, svuda gde se našao
u svetu.
U susednoj Mađarskoj, gde je sa suprugom često boravio, usred Hortobađske
puste, nastao je snimak čuvenog Mosta sa devet lukova, najdužeg
kamenog mosta u Mađarskoj, sagrađenog umesto ranijeg drvenog, još 1827.
A u samoj prestonici, Stevan je snimio i njeno znamenje - Lančani
most - ili, Most Sečenji, ili, najtačnije Széchenyi
lánchíd, koji je otvoren 1849, nakon Revolucije 1848. Gvozdena
struktura mu je obnovljena i ojačana 1914, a u Drugom svetskom ratu
most je razoren 18. janura 1945, tokom opsade Budimpešte i povlačenja
nemačkih trupa, i ponovo otvoren, 1949.
|
|
Sa puta u Grčku, 1960. godine, nastao je niz snimaka Korintskog
kanala, koji spaja Korintski zaliv sa Saronskim zalivom u Egejskom
moru, a razdvaja poluostrvo Peloponez od ostatka grčkog kopna, čineći
ga tako ostrvom. Time se uštedelo oko 700 km plovnog puta oko Peloponeza,
a kanalom godišnje prođe oko 16 000, uglavnom manjih brodova i jahti.
Dug je 6, 3. km a širok oko 21 do 24 metra, sa dubinom od 7,5 do 8 metara.
Izgradnja ovog kanala (1881-1893) smatrala se velikim tehničkim dostignućem
svog vremena, a delo potpisuju mađarski arhitekati István Türr i
Béla Gerster, koji su radili i Panamski kanal. Posebnu atrakciju
čine pokretni mostovi za saobraćaj, koji se sa oba kraja, tokom prolaska
brodova spuštaju na dno kanala.
|
Sa puta u Čehoslovačku, gde je boravio kao delegaciju naših novinara
i fotoreportera koju su ugostile čehoslovačke kolege, maja 1965, nastao
je snimak samog Stevana sa aparatom, na jednom od mostova na Vltavi.
A tokom kasnijeg putovanja, sa porodicim (avgusta 1968), Stevan se ponovo
susreo sa pričom o mostovima. Tako je u Piseku snimljena i jedna od
najvećih znamenitosti Češke, njen najstariji, Kameni most (Kamenný
most v Písku) koji je u isto vreme drugi po starini most u celoj
centralnoj Evropi (13. vek). Pemošćuje reku Otavu, pritoku Vltave, podignut
je na šest stubova i ima sedam lukova. Zove se ponekad i Stag Bridge
(Jelenov most), jer je navodno, dobio ime prema prvom stvorenju
koje je njime prešlo; prema legendi, u to vreme je Pisek bio okružen
šumama, i preko mosta je prvi prešao jelen. Stari most (Starý most).
|
U Pragu, u kojem, koji kako se veruje postoji više od stotinu mostova,
a osamnaest preko Vltave, snimljen je most novijeg doba Jirásek
Bridge (Jiráskův most), sa sedam lukova, šesti na Vltavi u ovom
gradu. Realizovan je 1929, prema projektu arhitekte Vlastimila Hofmana
i inženjera Frantičeka Mencla, otvoren najpre 1931, kao tramvajski
put, a 1933. i za pešake. Dobio je ime po Alojzu Jirašeku (Alois
Jirásek), čuvenom češkom piscu i političaru, koji je od 1903-1930.
godine živeo u kući br. 1775, na današnjem Jirašekovom trgu.
|
|
|
A tu je, među evropskim mostovima jedan od najčuvenijih, Most Rialto
(Ponte di Rialto), u Veneciji, najstariji i najpoznatiji od četiri
mosta koji premošćuju Kanal Grande (Canal Grande). Dugo vremena
se Kanal prelazio skelom. Prvi prelaz preko Kanala bio je pontonski
most kojeg je 1181. sagradio Nicolò Barattieri. Taj most od
drvenih greda delimično je izgoreo tokom pubune koju je vodio Bijamonte
Tiepolo 1310, a potom se i srušio, pod težinom gledalaca, koji
su 1444. pratili procesiju brodova, a nanovo je pao pod težinom 1524.
Venecijanski senat je 1551. raspisao natečaj za izgradnju kamenog mosta,
na koji su se javili najveći arhitekti onoga vremena, Jacopo Sansovino,
Palladio, kao i Vignola i Michelangelo, no pobedilo je
rešenje Antonia da Ponta, sa nacrtom jednolučnog kamenog mosta,
za ondašnje doba veoma smelog raspona. Osim impoznatnog luka, most je
u mnogo čemu ličio na stari drveni, imao je dućane sa svake strane a
na sredini portik. Gradnja je započeta 1588, a most je dovršen 1591,
i danas je sačuvao svoj izgled i funkciju, i predstavlja jednu od najvećih
atrakcija Venecije.
|
Kroz Prizren protiče reka Bistrica koja deli grad na dva gotovo jednaka
dela. Tokom istorije, na reci Prizrenska Bistrica sagrađeni su mnogi
mostovi, ali je svakako najznačajniji Kameni most, koji se pretvorio
u simbol grada. Kameni most se nalazi u starom gradskom jezgru. Istočno
od ovog mosta nalazi se Arasta most, a zapadno od njega Nalet most.
Ovaj most direktno povezuje Trg „Šadrvan“ (na levoj strani reke) i Saračanu
(na desnoj strani reke). Istorijski izvori ne pružaju podatke o tačnom
vremenu njegove izgradnje. Na osnovu materijala, stila i tehnike gradnje,
pretpostavlja se da je most podignut negde s kraja XV ili početkom XVI
veka. Prirodni uslovi uticali su na mnoge njegove promene, ali I izgradnja
korista Bistrice 60-tih godina . Velika poplava u Prizrenu 17-18 novembra
1979, izazvala je potpuno urušavanje mosta. Prizrenci su se tada mobilisali
i prema projektu inženjerera M. Gojkovića, 5. juna 1982. godine započeli
radovi na njegovoj obnovi. Restauratorske radove izvelo je preduzeće
„Elan“, pod nadzorom Zavoda za zaštitu kulturnih spomenika u Prizrenu.
Obnovljeni most svečano je otvoren 17. novembra 1982. godine. Most se
vratio u svoje svoje prirodno okruženje a da bi se očuvao danas obavlja
funkciju pešačkog mosta. Uzimajući u obzir kvalitetne vrednosti kulturne
baštine, Kameni Most, odlukom br. 2345, datuma 31 decembra 1948. godine,
postavlja se pod zaštitom države. Stevanov snimak prikazuje ovaj most
u svečanom ruhu, u večeri praznika, koja je okupila celokupno stanovništvo,
i verovatno na taj način simbolizuje i privrženost ovog grada svome
mostu.
|
Stevan je snimio i najveću znamenitost Mostara, Most na Neretvi,
ujedno spomenik šireg kulturnog značaja, koji je sagrađen između 1557.
i 1566. kao delo turskog graditelja Hajrudina. Tu se nekada nalazio
viseći drveni most, pričvršćen za kule, gde su „mostari“ naplaćivali
prelaz - mostarinu. Sadašnji, kameni most, izgrađen je u vreme Osmanlijske
vlasti. Most je 9. novembra 1993. tenkom granatirala HVO, te se srušio
u Neretvu. Nakon obnove 2004, Stari most je 2005. godine uvršćen
na Uneskovu listu Svetske baštine.
|
U Stevanovoj “antologiji” nalazi se i snimak jednog
od najpoznatijih mostova, “Na Drini ćuprije”, zapravo Višegradske
ćuprije, zadužbine velikog vezira Mehmed-paše Sokolovića (1505.
ili 1506 -1579), jednog od velikih osmanskih vojskovođa poreklom iz
Bosne (Bajica Sokolović). Poput mnoge pravoslavne muške dece nasilno
odvedene u Tursku i prevedene u islam, i on će izučiti vojne škole,
postati oficir osmanske vojske, a na vrhuncu svoje moći i veliki vezir,
po čijem je naređenju u Višegradu na Drini sagrađen ovaj jedinstveni
most. Tokom vremena, pretrpeo je mnoge nedaće: rušenje jednog svoda
u srednjem veku, popravku 1873. godine, a tokom velike poplave koja
je 1896. uništila veći deo Višegrada ostao je gotovo neoštećen. Stradao
i tokom 1914, i tokom 1943. U međuratnom periodu je obnovljen i osposobljen
za saobraćaj, a detaljna rekonstrukcija mosta izvršena je u periodu
od 1949. do 1952. godine. Jedan od dva sačuvana natpisa, onaj iz 1577.
kaže:„Preuzvišeni dobrotvor Mehmed-paša, koji je trojici vladara odano
bio veliki vezir, učini najveću divnu zadužbinu, neka mu je Bog u dobro
upiše. U čistoj nakani sagradi svojim milosnim pogledom golem most preko
rijeke Drine. Izrada mu je bila tako lijepa, da onaj ko ga vidi, misli
da je jedno zrno bisera u vodi, a nebeski svod da mu je školjka!“ Most
je jedan od najznačajnijih nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine,
a u julu 2007. upisan je u Uneskovu listu svetske kulturne baštine.
|
Železnički most kod Bogojeva koji spaja Hrvatsku i Srbiju,
izgrađen je 1911. godine i obnavljan je nekoliko puta. Prvi put 1914.
godine, drugi put oštećenja na njemu otklonjena su 1916. godine, a stradao
je i za vreme Drugog svetskog rata i ponovo obnovljen 1948. Oštećen
je ponovo 15. aprila 1999. u bombardovanju NATO-a, istovremeno kad i
drumski most. Ponovo je pušten u saobraćaj 15. decembra 2006.
|
Stevan je zabeležio i sam početak gradnje Novosadskog mosta,
1976, prema odluci Skupštine opštine Novog Sada i prema pojektu akademika
Nikole Hajdina, Gojka Nenadića i Predraga Želalića. Gradonačelnik Jovan
Dejanović svečano je otvorio za saobraćaj most koji je tada dobio ime
Most slobode, jer je izgrađen na 23. godišnjicu oslobođanja
u Drugom svetskom ratu. Nakon 18 godina, međutim, most je srušen u Nato
agresiji, a obnovom je, 2015. godine rukovodio glavni projektant akademik
Nikola Hajdin. Nakon 2 godine i 22 dana, otvoren je 7. oktobra 2005,
od strane gradskih vlasti, na čelu sa gradonačelnicom Majom Gojković,
i 11. oktobra, od strane državnog vrha i komesara za proširenja EU Oli
Rena.
|
|
Pravi simbol velegradske komunikativnosti i premošćenja, beogradska
Gazela, najprometniji beogradski most iznad reke Save, građen
je od 1966. do 1970. Dnevno preko njega pređe više od 165.000 vozila,
a iznad Save se izdiže 22,8m tokom srednjeg vodostaja. Glavni projektant
Gazele je bio profesor Građevinskog fakulteta Milan Đurić.
Most je otvoren 4. decembra 1970. u prisustvu Josipa Broza Tita i Branka
Pešića. Ime mu je dao Đorđe Lazarević, predsednik konkursne komisije
za gradnju mosta, rekavši da je „ovaj most je preskočio Savu kao gazela
u skoku“.
|
|
Stevan je na fotografiji koju je izložio u Salonu fotografije u Beogradu,
sedamdesetih, prikazao Gazelu upravo u punom rasponu njenog “skoka”,
a neko od prisutnih kolega snimio je i samog autora uz ovaj izloženi
fotos...
Teško je reći koji je od mostova izazivao najveće Stevanovo divljenje
i radost. Možda obnovljeni i sveže obojeni senćanski most, iz 1990,
čiju je fotografiju, kao razglednicu, sa ponosom slao prijateljima.
Možda pak “njegova”, beogradska Gazela, koja je svojom izvijenom linijom
odgovarala njegovoj težnji za skladom i harmonijom. Možda svi, na koje
je nailazio, i kojima se radovao, jer su u njegovoj viziji, značili
drevnost i modernost, dinamičnost i mir, ritam i kontemplaciju, spoj
obala, predela i ljudi, napora i postignuća – sam smisao života i stvaranja.
Trijumf nad razaranjem. Obnovljeni i živ, svakad drugačiji odgovor onom
prvom, duboko uznemirujućem prizoru srušenog mosta, koji je Stevan upravo
iz svog zavičaja, poneo, duboko u sećanju, za sva vremena.
|